A K DODIYA Gujarati Dalit Poetry Reading

ગોટલીની કવિતા

 

કચરાના ખડકલા વચ્ચે

ચૂસાઈ ગયેલી કેરીની એક ગોટલી

કોઈની નજરે ન ચડે પણ

ચાર આંખોવાળા એક કવિની નજરે પડી

અને કવિતા લખાઈ ગઈ અનુકંપાવશ

સોળ વરસની કન્યાઓના કામ પર

કે છોકરીઓના ફ્રોકને સ્તન ફૂટવાની ઘટના પર

કવિતા લખનારાઓને અચરજ થયું ખરૂં

ગોટલીમાં એવું તે કેવું રૂપ

કે કવિ કવિતા લખે?

પણ કવિની કવિતાથી જ

ગોટલીનો જાણે ઉદ્ધાર થયો શબ્દમાં

જેમ રામના સ્પર્શે

પથ્થરનો ઉદ્ધાર થયો હતો નારીમાં.

ગોટલીની કવિતા

એક મોટા કવિનું પ્રદાન

એટલે અનિવાર્ય બની ગઈ

બારાખડીની જેમ જ.

શિક્ષકોએ ભણાવી

અને છાત્રો ભણ્યા.

છવાઈ ગઈ ગોટલી કવિતાથી

સરસ્વતીચંદ્ર,કુમુદ, કલ્યાણી,

કાક અને મંજરી જેવાં પણ

પછી તો હાંસિયામાં મૂકાઈ ગયાં

ન માન્યામાં આવે

પણ બન્યું એવું જ ,

એક ગોટલી જ નહીં

બિરાદરીની દરેક ગોટલી

ફૂલીને દેડકો બની ગઈ.

પણ રસ્તે ઝાડુ મારનાર

જેને પોતાની જ ખબર નથી.

ગોટલી વિશે શું જાણે?

તે જુએ તો રોટલી જુએ?

ગોટલી શું કામ જુએ?

તેણે તો ગોટલીનેય વાળી

નાખી દીધી કચરાપેટીમાં.

ગોટલીનો ગુસ્સો તો ફાટી જ પડ્યો,

“અરે ગમાર,

કવિને માટે અમે પ્રેરણા

અને તારે માટે કચરો જ?

બધા અમને માથે મૂકે

અને તું નાખે કચરા પેટીમાં?

કવિએ કચરો માની હોત તો

ક્યાંથી રચાત કવિતા?”

ઝાડુવાળાએ મનોમન આવું જ કહ્યું:

“ તે કવિ તો નવરો છે,

અમે થોડા નવરા છીએ?

કવિને તો ગોટલી દેખાઈ,

અમે ક્યાં દેખાયા?

અમે પણ ચૂસાઈને

બની ગયા છીએ ઠૂંઠું જ ને ?

તું કવિની પ્રેરણા હોય તો

કવિના ઘરમાં જઈને બેસને,

કચરામાં તારૂં શું કામ?”

ફરજ

 

 

 

તારો હક છે નિરાંતની ઊંઘ લેવાનો

પણ ચિંતા એ વાતની કે

રાતનો અંત છે

તારી ઊંઘનો કોઈ અંત જ નથી.

એક પ્રલંબ કાળથી 

ઘરમાં અને ઘરની બહાર પણ

ચર્ચાના એરણ પર ટીપાય છે

તારી ઊંઘ પણ તને તેની જાણ ક્યાંથી હોય?

 

તને જગાડવો પડે તે કેવું કહેવાય?

પંખીઓને કોઈ જગાડતું નથી.

પતંગિયાંઓને કોઈ જગાડતું નથી.

 

તને જગાડવાની ફરજ

આમ તો કોઈની નથી.

પણ માની લીધી છે દરેકે.

સૂર્ય, પંખી અને હવા

મથ્યા છે પોતપોતાની રીતે

પણ તું જાગ્યો નથી...

 

તું નથી જાગતો એટલે

તારા ઘરની દીવાલ પર

ટક ટક કરતી ઘડિયાળના કાંટા

અટકી જવા જોઈએ

પણ તેમ નથી બનતું.

આ પણ તને કેવી રીતે સમજાય?

 

આંખો ખુલ્લી હોય ત્યારે પણ

તું જાગે છે તેવું નથી લાગતું

ક્યાંય પણ અને ક્યારેય પણ

તારા જાગ્રત હોવાના પૂરાવા

સાંપડતા નથી,

બધે જ તું

પરાણે પાંપણો પટપટાવે

તેને તો ગણવો પડે

જાગૃત હોવાનો દેખાવ માત્ર.

ક્યાંક તો તું

જમીનમાં આંખો ઉતારી દઈને

મૌનની ચાદર તળે

ભીષ્મની જેમ બેઠેલો

પણ સૂતેલો જ જણાયો છે...

 

તારું જાગવું

પેલા  કવિને તો

જરૂરી લાગ્યું છે, એટલું બધું કે

તેણે તો તને જગાડવાનું

જાણે પોતાને માથે જ લઇ લીધું છે.

તું ન જાગે તેમાં

કોને કોને કેટલો લાભ

તેની જાણ

જેટલી તેને, અન્ય કોઈને નથી...

 

કવિ પાસે શબ્દો છે

તને જગાડશે તેવી શ્રદ્ધાના

તું જાગીશ તેની કવિતાથી

એવું તે  અમસ્તો જ નથી માનતો.

 

તેને ખબર છે

અગાઉ તું જાગ્યો હતો  આવી જ ગાઢ નિદ્રામાંથી

શબ્દોએ તને જગાડ્યો હતો

શબ્દોએ ચીંધી હતી દિશા તને

શબ્દોએ આપી હતી રાહત તને

શબ્દોએ અપાવ્યો હતો ન્યાય

શબ્દોએ સળગાવ્યો હતો તારો પોતાનો સૂર્ય

અને તું જાગ્યો હતો ...

 

શબ્દોએ ફરી મથામણ આદરી છે

શબ્દો હવે આવ્યા છે કવિતા રૂપે

આવ્યા હતા અગાઉ પ્રવચન રૂપે

પ્રવચનમાં હતા એ જ શબ્દો

એ જ ધ્વનિ એ જ ધ્યેય

ઝીલાયા છે  કવિતામાં

કવિતા જ ઢંઢોળશે હવે તને

જીવીશ તું કવિતાથી

પ્રવચનથી જાગ્યો હતો તેમ જ

માઓ માર્ક્સ લેનિન

નિષ્ફળ જઈ શકે

કવિતા નિષ્ફળ નહીં જાય

કવિ નિષ્ફળ નહીં જાય

કવિ અને કવિતા નિષ્ફળ નહીં જાય.